بررسی صنعت داروسازی

توضیحات :

مقدمه:

داروسازی، پنجاه قرن است كه سابقه خدمت به بشریت را دارد و به عنوان یكی از شناخته شده‌ترین و معتبرترین رشته‌های مطرح می‌باشد. همانند پزشكی، داروسازی نیز شاهد تحولات زیادی بوده است و بسیاری از روش‌های قدیمی آن منسوخ و كنار گذاشته شده‌اند و آموخته‌های نوینی به پیكره این رشته افزوده شده‌اند. داروسازان از جمله افشار دارای تحصیلات آكادمیك در جامعه می‌باشند در شاخه‌های مختلف شامل داروخانه، بیمارستان‌ها، آموزشی (در سطح دانشگاه)، تحقیقات، صنایع داروسازی (شامل تحقیق و توسعه تولید و غیره)، تدوین استانداردها و توزیع داروها فعالیت دارند. از دیدگاه تاریخی می‌توان گفت كه پیشرفت علم داروسازی همگام با تكامل بشر بوده است. انسان اولیه به طور ذاتی یا از طریق مشاهده حیوانات یا پرندگان معلومات خود را كسب نمود و دریافت كه آب سرد، برگ و گل دارای كاربردهای درمانی و التیام دهندگی هستند. ولی به طور تجربی دریافت كه كدامیك از دیگری بهتر است و بدین وسیله دانسته‌ها و آموخته‌های خود را در اختیار دیگران استفاده نمود. باید توجه داشت كه هر چند روش‌های انسان غارنشین ابتدایی بودند، و لیكن بسیاری از داروهای امروزی از همان منابعی كه در اختیار انسان اولیه بودند منشأ گرفته‌اند.

مجموعه حاضر شرحی است از برخی فرآورده‌های داروئی شركت ابوریحان و اشارات مختصری به دستة دارویی، مشكل دارویی، فارماكوكنیتیك، موارد مصرف، موارد منع مصرف، عوارض جانبی، مقدار و نحوه‌ی مصرف و نوع بسته‌بندی داروها و نوع تستی كه بر روی داروها رد قسمت آزمایشگاه تحقیقات و توسعه و همچنین آزمایشگاه شیمی (كنترل كیفی) انجام شده را دارا می‌باشد.

امید است مطالب این مجموعه مفید برای خواندگان واقع گردد.

فصل اول:

آشنایی با شركت داروسازی ابوریحان

تاریخچه:

شركت داروسازی ابوریحان با بیش از 20 سال تجربه در عرضه فرآوردههای هورمونی دارای نقشی ویژه در صنایع داروئی كشور می‌باشد. ابوریحان فعالیت خود را در زمینه ساخت داروهای هورمونی از سال 1348 (تحت نام شرینگ برلیمد) آغاز نمود و پس از پیروزی انقلاب شكوهمند اسلامی در سال 1359 با توجه به قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران كلیه سهام آن خریداری و با مدیریت دولتی تحت پوشش سازمان صنایع ملی ایران قرار گرفت.

فعالیت‌ها متعاقب انتخاب طرح ژنریك به عنوان سیستم نوین نظام داروئی كشور، ابوریحان با پشتوانه‌ای قوی از تكنولوژی داروسازی و بهره‌گیری از نیروهای متخصص و تلفیقی از تجربه و دانش نوین داروسازی وارد مرحله جدیدی از فعالیت خود گردید بطوری كه در حال حاضر بطور متوسط 38 میلیون جعبه محصول نهائی در پتج گروه آمپول تزریقی، قرص، دراژه، پماد و كرم و شیاف به بازار عرضه می‌نماید كه این مقدار نسبت به ده سال گذشته از رشدی معادل 400 درصد برخوردار است.

شركت داروسازی ابوریحان علاوه بر ساخت داروهای انسانی از سال 1365 اقدام به برنامه‌ریزی در زمینه ساخت كیت‌های آزمایشگاهی و دیسك‌های آنتی‌بیوگرام نمود كه در این راستا با احداث واحد جدیدی تحت عنوان واحل تشخیص طبی و با برخورداری از متخصصین پزشك داروساز، فارماكولوژیست، میكروبیولوژیست و متخصصین دیگر از سال 1367 با عرضه بیش از 735، 103 كیت آزمایشگاهی و 184و 102 دیسك آنتی‌بیوگرام به مرحله بهره‌برداری رسید و گامی دیگر در راه نیل به خودكفائی ملی برداشت. همچنین در سالهای اخیر با توجه به اهمیت گسترش دامپروری و نیاز به استفاده از هورمونها در زمینه بیماریهای تولید مثل شركت ابوریحان را بر آن داشت تا با تاكید بر تكنولوژی بر تكنولوژی خود و با استفاده از نیروهای متخصص دامپزشك و همكاری سازمان دامپزشكی كشور طرح تولید هورمونهای دامی را در دست مطالعه قرار دهد. بطوریكه در سال 1367 با كسب مجوز از سازمان دامپزشكی كشور با فرمولاسیون و ارائه نمونه‌های آزمایشی سه نوع داروی هورمونی دامی فعالیت جدیدی را پی‌ریزی نمود. باشد كه در سالهای آینده شاهد تولید هورمونهای دامی در داخل كشور باشیم. لذا شركت ابوریحان را می‌توان اولین كارخانه تولید كیت‌های آزمایشگاهی و دیسك‌های آنتی‌‌بیوگرام و هورمونهای دامی دانست كه خود از افتخارات این واحد تولید محسوب می‌شود.

نگاهی به محصولات ابوریحان مؤید این واقعیت است كه كلیه محصولات تولیدی این شركت با رعایت آخرین استانداردهای داروسازی و رعایت كامل اصول GMP تولید و عرضه می‌شود.

آزمایشگاه‌های كنترل و تحقیقات

آزمایشگاه‌های مجهز كنترل ابوریحان ضمن نظارت دقیق در مراحل مختلف تولید از مرحله انبارداری مواد اولیه و بسته‌بندی تا خروج كالای ساخته شده از شركت، الزام در اجرای كامل مقررات GMP را نیز بطور جدی در دستور كار خود قرار داده است.

تكیه بر تحقیقات و پژوهش در ابوریحان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد بطوری كه علاوه بر فعالیت آزمایشگاه‌های كنترل، واحد مستقل و جدیدی نیز تحت عنوان آزمایشگاه تحقیقات در ابوریحان مشغول فعالیت می‌باشد این واحد با مشاركت فكری منابع دانشگاهی در سال 1367 آغاز به كار نمود و اولین اقدام آن طرح تبدیل پروژسترون به دیدروژسترون می‌باشد كه صرفه جویی ارزی معادل یك میلیون دلار در سال را به خود اختصاص می‌دهد از سوی دیگر واحد تحقیقات ابوریحان اقدام به فرموله كردن یازده قلم داروی جدید تحت عناوین:

1- شیاف دیكلوفناك

2- پماد لیدوكائین اچ

3- شیاف استامینوفن

4- كنتراسپتیو تری فاز یك

5- قرص پرودنیزولون 50 میلی گرم

6- آمپول متیل پردنیزولون استات

7- قرص استروژن كونژوگه 625/0 میلی گرم

8- قرص استروژن كونژوگه 25/1 میلی گرم

9- آمپول تتراكوزاكترین

10- آمپول اوروگرافین 65 درصد

11- آمپول اورگرافین 75 درصد

نموده كه مجوز ساخت آنها از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی (اداره كل امور دارو) صادر گردیده است.

پروژه‌های طرح و توسعه ـ مشاركت و سرمایه‌گذاری:

به منظور قطعه وابستگی به منابع خارجی كه جزء اهداف دراز مدت سیاست حاكم بر نظام داروئی كشور می‌باشد و همچنین استفاده از تجربیات نیروهای متخصص در جهت تولید مواد اولیه داروهای مورد تعهد در داخل كشور، این شركت اقدام به مشاركت و سرمایه‌گذاری در چند شركت داروئی تحت عناوین شركت شیمی داروئی امین و داروسازی شهید مدرس نموده است كه هر یك از این پروژه‌ها سالیانه میلیونها دلار صرفه‌جوئی ارزی به دنبال خواهند داشت.

صادرات:

به منظور تحقق بخشیدن به توسعة صادرات غیر نفتی كه از رئوس مهم برنا‌مه‌های توسعة اقتصادی دولت جمهوری اسلامی ایران است و با توجه به كیفیت بسیار مطلوب محصولات تولید شده، شركت ابوریحان در طی پنج سال گذشته با همكاری شركت صادراتی سازمان صنایع ملی ایران (فارمیكو) مبادرت به بازاریابی و شركت در مناقصه‌های بین‌المللی نموده كه با توجه به كیفیت و نوع محصولات ارائه شده این شركت موفق به صدور چندین محصول به كشورهای الجزایر، لبنان، یمن، … گردیده است.

كامپیوتر: همگام با مدرنیزه كردن ماشین آلات بخش‌های مختلف تولید و آزمایشگاه‌های كنترل و تحقیقات، شركت ابوریحان اقدام به كامپیوترایز نمودن كلیه صورت‌حسابهای مالی شركت اعم از فاكتورهای خرید، فروش، صورت موجودی مواد اولیه و بسته‌بندی و همچنین فرمولاسیون و پروداكشن اوردر داروها نموده است.

فصل دوم

تست‌ها كه در این جا گفته می‌شود و تست‌های دیگر تماماً مرتبط به گروه شیمی است و تمامی افراد كارشناس شیمی این تست‌ها را انجام دادند و گروه شیمی است و تمامی افراد كارشناس شیمی این تست‌ها را انجام دادند و گروه داروسازان هیچ ارتباطی با این نوع تست‌ها نداشتند. زیرا این تست‌ها مربوط به افراد مشخص شیمی است.

و همچنین دستگاه‌های HPLC و اسیكتوفتوتری و فلورومتر دستگا‌ههایی هستند كه كارشناسان شیمی با آن سر و كار دارند تا بتواند بوسیلة این دستگاه‌ها میزان مادة موثر در داروها را بسنجند.

تست Assay (مقدار مادة موثر)

هرگاه مادة اولیه‌ای وارد آزمایشگاه می‌شود آن ماده تست Assay می‌شود تست Assay مقدار مادة موثر در مادة اولیه را نشان می‌دهد. این تست همچنین بر روی قرص‌ها و به طور كلی دارو‌های ساخته شده توسط خود شركت صورت می‌گیرد و مقدار مادة مؤثر در این داروها بررسی می‌شود. مثلاً بر روی قرص استامینوفن ساخته شده توسط شركت این تست انجام می‌شود كه دیده شود مقدار استامینوفن كه باید وارد می‌شد تا محصول مورد دلخواه بدست آید آیا اندازه‌اش درست است یا نه.

تست Content:

در این تست مقدار مادة اصلی یا هورمونی كه در دارو وجود دارد را تعیین می‌كنند و فرقش با تست Assay در این است كه مقدار هورمون در هر قرص را محاسبه می‌كنند. مثلاً‌ محاسبة قرص LD كه یك قرص هورمونی است.

تست Dissolution:

در این تست مقدار حل شدن یا باز شدن قرص را اندازه می‌گیرند. دمای بدن انسان است و دستگاه Dissolution نیز طبق دمای بدن انسان تنظیم می‌شود. را روی مورد نظر را در داخل دستگاه قرار می‌دهند. حلال مورد نیاز دارو آب مقطر می‌باشد. «این دستگاه مقدار زمانی را كه دارد باز می‌شود و واكنش می‌دهد را مدنظر قرار می‌دهند.

كد یا دراژه:

لایه‌ای است كه دور هورمونی كه در داخل قرص قرار دارد كشیده می‌شود تا هضم آن در داخل بدن انسان به راحتی انجام گیرد.

دستگاه HPLC[1]

كروماتوگرافی دستگاهی است كه برای انجام كارهای ذیل به كار می‌رود:

الف: جداسازی

ب: شناخت

ج: ارزیابی

این دستگاه با نام دستگاه‌های كارخانه Waters بعنوان پیشگاهی در دنیای نامتناهی كار ماتوگرافی می‌باشد استفاده در آزمایشگاه و آموزش‌های آكادمیك در صنعت نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در زمینة كروماتوگرافی مایع با كاركرد عالی (HPLC)، كه یكی از ابزارهای بی‌مانند Waters است، تمامی اصول علمی وقتی بدست داده و در نهایت آنرا چون مجموعه‌ای بس آسان و دقیق در فضای كروماتوگرافی ارائه كرده است. از آنجائی‌ كه كارخانه فوق مصراً خواستار و خواهان بكارگیری طویل المدت دستگاه‌های HPLC به بهترین وجه ممكنه است از این رو در طول هر سال كلاسهای آموزشی خاصی برای منظور فوق و استفاده جامع و دقیق HPLC با حساسیت بسیار بالای آن و بررسی كلیه اشكالات ممكنه و روش مرتفع نمودن آنها دایر می‌كند.

از آنجائیكه فلسفة تشكل و ساختار شركت صنایع پزشكی جهان، لزوم ارائه خدمات علمی را اولی‌ترین امر در زمینة فعالیت‌های خود می‌داند از این‌رو بخش علمی ـ پژوهشی این شركت، افزون بر تهیه و ارائه جدیدترین موارد علمی HPLC، برای شناساندن هر چه ژرف‌تر جایگاه علمی ـ كاربردی كروماتوگرافی مایع با كاركرد عالی، تهیه نوشتاری بس جامع و آكادمیك را جهت « آموزش و فرادهی مبانی علمی و عملی HPLC «در راس كارهای خود قرار داده بود.

این نوشتار عمدتاً بر اساس كتاب LIQUID CHROMATOGRAPHY SCHOOL كه در دوره‌های آموزشی كمپانی MILLIPORE برای پژوهشگران ارائه می‌شود، تنظیم شده است و به علت پیش‌بینی كلیه مسائلی كه تا به امروز در پژوهشهای كروماتوگرافیك دیده شده و نیز مشكلاتی كه احتمال بروز آنها ولو با درصد بسیار اندك ممكن می‌نماید، و مآلاً ارائه راه حلهای عملی، با استفاده از صدها مقاله پژوهشی، كتب تراز اول و نیز تجربیات چندین دهه بخش علمی ـ پژوهشی كمپانی MILLIPORE –WATRS چهره بسیار استثنائی بخود گرفته است.

كروماتوگرافی روشی برای جداسازی و آنالیز اجزاء مخلوط می‌باشد كه بطور بسیار وسیعی در گونه‌های مختلف خود در راستای مقاصد ذكر شده بكار گرفته شده است. در میان شیوه‌های گوناگون كروماتوگرافی، گاز- كروماتوگرافی از ارزش بسیار والائی برخوردار است ولی كروماتوگرافی ـ مایع به صورت مختلف اعم از كروماتوگرافی كاغذی، غشاء نازك (TLC)، تبادل یونی، نفوذ به ژل و پالایش توسط ژل به سبب عدم كفایت و كارآیی مناسب و زمان طولانی آنالیز، كه از سرعت اندك حركت و عبور فاز متحرك نشئات می‌گرفت، نتوانسته بود به چنان حالت ارزشمندی برسد. تقریباً از سال 1967 امتیازات برجسته كروماتوگرافی مایع در مقایسه با گاز ـ كروماتوگرافی، در رابطه با كارآیی ستون و سرعت آنالیز مطرح و عنوان گردید. این گونه، خاص از كروماتوگرافی مایع در خلال سالیان گذشته اسامی و عناوین مختلفی به خود گرفت كه از آن میان می‌توان كروماتوگرافی مایع، با سرعت زیاد

(HIGH-SPEED LIQUID CHROMATOGRAPHY =HSLC)و با كارآیی بالا (HIGH EFF ICIENCY LIQUID CHROM = HELC) و كروماتوگرافی مایع با فشار زیاد یا كاركرد عالی

(HIGH PRESSURE OR HIGH PERF PERMANCE =HPLC) را نام برد. در حال حاضر HPLC ، یعنی كروماتوگرافی مایع با كاركرد عالی مورد پذیرش عامه قرار گرفته است. این اسامی در ارتباط با گاز ـ كروماتوگرافی مطرح شده‌اند. در هر صورت در این شیوه فاز ثابت ماده جامد، مایع، رزین تبادل یونی یا یك پلیمر روزنه‌دار است كه در یك ستون فلزی جای گرفته است و فاز متحرك كه مایع می‌باشد با فشار از آن عبور می‌كند.

از آنجائی كه اغلب مواد آلیط ناپایدار و یا كم فرار هستند بنابراین نمی‌توان مستقیماً آنها را با گاز كورماتوگرافی تحت آنالیز قرار داد و لازم است توسط معرفهای مشتق‌ساز به مشتقات فرار تبدیل شوند. ایجاد مشتقات فرار مناسب، بازماندن مقادیر بس اندكی از معرف مشتق‌ساز به مشتقات فرار تبدیل شوند.

ایجاد مشتقات فرار مناسب، بازماندن مقادیر بس اندكی از معرف مشتق‌ساز، باعث ایجاد پیكهائی می‌شود كه در نهایت استنتاج اصولی و درست آنالیز را مختل می‌سازد. حال آن كه جداسازی و آنالیز چنان موادی و حتی جداسازی در حوزه وسیعی از مواد داروئی، خوراكی صنعتی و حیاتی با HPLC بطور ایده‌آل انجام پذیر است. از آن جائی كه در HPLC دو فاز ثابت و متحرك بطور رقابتی در مورد نمونه آزمایشی عمل می‌كنند (برخلاغ گاز ـ كروماتوگرافی كه در آن یك فاز، یعنی فاز ثابت عامل عمل است) بنابراین كلیه جدا سازیهائی كه توسط GC امكان پذیر نیست با HPLC براحتی انجام می‌گیرد. علاوه بر آن یكی از مزایای بسیار ارزنده HPLC وجود دتكتوری را انتخاب نمود كه اجزاء مورد نظر را مشخص نماید.

سرانجام باید خاطر نشان كرد كه در HPLC، دستاوری پیكهای بسیار جالب به مراتب آسانتر از GC، امكان پذیر بوده و بعلاوه تعیین رفتار مواد فوق العاده حساس و دقیق می‌باشد. به هر صورت در مقایسه با سایر گونه‌های كروماتوگرافی، HPLC دارای امتیازات امتیازات زیرین می‌باشد:

1- ستون‌های HPLC را می‌توان به دفعات بسیار زیاد بكار گرفت هیچ نیازی به بازسازی مجدد آن وجود ندارد.

2- آشكارسازی توسط HPLC، فوق العاده بیشتر از دیگر گونه‌های كروماتوگرافی انجام پذیر است.

3- كار با این تكنیك به مهارت خاصی نیاز ندارد و قابلیت ایجاد مجدد شرایط فوق العاده آسان است.

4- ابزارمندی HPLC آن چنان طراحی شده است كه به طور اتوماتیك عمل نموده و برآورد و ارزیابی را با دقت پیكوگرم انجام می‌دهد.

5- مدت زمان آنالیز فوق‌العاده اندك است.

6- كروماتوگرافی LC فرآوری، در مقیاسهای بسیار وسیع انجام پذیر است.

H.PLC

كروماتوگرافی مایع با كاكرد عالی (HPLC ) نامی آشنا برای كسانی است كه در زمینه آنالیز دستگاهی فعالیت می‌كنند. و اكنون كاربرد وسیعی در كلید آزمایشگاه‌های صنعتی و تحقیقاتی یافته است. همان طور كه می‌دانید قلب سیستم HPLC، ستون كروماتوگرافی است كه جداسازی مواد، درون آن انجام می‌شود. ستون‌های مورد استفاده در مقیاس آنالیتیكال معمولاً دارای قطر داخلی 2 تا 4.6 میلی‌متر بوده و در نتیجه میزان فلول حلال مورد استفاده در محدوده 0.2 تا2 میلی‌ لیتر در دقیقه قرار می‌گیرد. اما در HPLC امر از ستون‌های با قطر بسیار كمتر استفاده می‌شود كه در نتیجه فول حلال مورد استفاده نیز بسیار پائین‌تر از حد مورد استفاده در كروماتوگرافی آنالیتیكال خواهد بود. HPLC بسته به سرعت عبور جریان حلال و قطر ستون‌های مورد استفاده به سه دسته مختلف تقسیم‌بندی می‌شود كه جدول شمارة (1) این تقسیم‌بندی را نشان می‌دهد.

مزایای HPLC

مزایای این نوع از كروماتوگرافی نسبت به نوع آنالیتیكال آن به شرح زیر است:

الف‌ـ مصرف بسایر كم حلال: همانطور كه از جدول شماره (1) پیدا است فلوی حلال در محدوده 0.1 تا 100 میكرولیتر بر دقیقه بوده كه نشان دهنده كاهش بسیار زیاد در مصرف حلال می‌باشد.

ب- حساسیت بسیار بالاتر: این سیستم‌ها معمولاً حساسیت حداقل 100 برابر سیستم‌های آنالیتیكال دارا می‌باشند.

ج- امكان تزریق بسیار كم نمونه: این امر به خصوص در آنالیز‌های بیوشیمیایی و نور شیمیایی كه مقدار نمونه‌ها ممكن است بسیار كم باشند اهمیت می‌یابد.

کلمات کلیدی : صنعت داروسازی;داروسازی