بررسی تأثیر آموزش مهارت های زندگی در سلامت روان افراد

توضیحات : مقدمـه

روان شناسان در دهه های اخیر در بررسی اختلالات رفتاری و انحرافات به این نتیجه رسیده اند كه بسیاری از اختلالات و آسیب ها در ناتوانی افراد در تحلیل صحیح و مناسب از خود و موقعیت خویش ، عدم احساس كنترل ، و كفایت شخصی جهت رویارویی با موقعیت های دشوار و عدم آمادگی برای حل مشكلات و مسائل زندگی به شیوه مناسب ، ریشه دارد . بنابراین با توجه به تغییرات و پیچیدگی های روز افزون جامعه و گسترش روابط اجتماعی ، آماده سازی افراد به خصوص نسل جوان جهت رویارویی با موقعیت های دشوار امری ضروری به نظر می رسد . در همین راستا روان شناسان با حمایت سازمان های ملی و بین المللی ، جهت پیشگیری از بیماریهای روانی و ناهنجاریهای اجتماعی آموزش مهارت های زندگی را در سراسر جهان و در سطح مدارس آغاز نموده اند . ( طارمیان و همكاران 1378 ، ص 14 )

آنچه امروزه تحت عنوان مهارت های زندگی مشهود است تنها حاصل كار پژوهشگران عصر حاضر نیست بلكه بسیاری از این مهارتها در لابلای تعالیم الهی بخصوص در قرآن و احادیث معصومین بیان شده است . به طوری كه تلاش برای برقراری ارتباط مفید و مؤثر با دیگران ، خودشناسی و توجه به ارزشها كه از فصول اساسی درس مهارتهای زندگی است به كرات در قرآن ، نهج البلاغه ، و صحیفه سجادیه و احادیث منقول از سایر معصومین مورد تأكید قرار گرفته است . ( همان منبع ص 45 )

هدف اصلی سازمان بهداشت جهانی از ایجاد طرح مهارت های زندگی در زمینه بهداشت روانی این است كه جوامع مختلف در سطوح جهان نسبت به گسترش ، به كارگیری و ارزیابی برنامه آموزش مهارتهای زندگی را متمركز بر رشد توانائی های روانی مانند حل مسئله ، مقابله با هیجانات ، خود آگاهی ، سازگاری اجتماعی و كنترل استرس بین كودكان و نوجوانان است اقدام نمایند . ( ناستاسیا 1998 مقاله )

با توجه به نقش مهم مدارس در تأمین بهداشت روانی دانش آموزان ، برنامه آموزش مهارتهای زندگی روش مؤثری در جهت رشد شخصیت سالم دانش آموزان و تأمین و حفظ بهداشت روانی دانش آموزان تلقی می شود . به این ترتیب مدارس به جای این كه تنها بر افزایش عملكرد تحصیلی دانش آموزان تمركز نمایند باید بر تأمین و حفظ روان آنان نیز تأكید نمایند و اقدامات لازم را به منظور تحقق هدف مذكور انجام دهند چرا كه اگر هدف فوق تحقق یابد بسیاری از مشكلات تحصیلی و آموزشگاهی نیز خود به خود كاهش می یابند . ( همان منبع )

بیـان مسئله و سـؤالات پـژوهش

رشد انسان در زمینه های روانی ، اجتماعی ، جسمانی ، جنسی ، شغلی ، شناختی ، الگو ( خود ) اخلاقی و عاطفی صورت می گیرد هر یك از زمینه ها نیازمند مهارت و توانایی می باشد . در واقع می توان گفت كه تكامل مراحل رشدی وابسته به مهارتهای زندگی است . زمانی كه افراد مهارت های زندگی اساسی را كسب نمایند در عملكرد بهینه خود پیشرفت می كنند . آموزش مهارتهای زندگی نقش اساسی را در بهداشت روانی ایفا می كند و البته زمانی كه در یك مقطع رشدی مناسب ارائه شود نقش برجسته تری خواهد داشت . به طور تعیین می توان گفت كه بسیاری از نوروزها و سایكوزها ناشی از نقص در رشد مهارت های زندگی اساسی است . در واقع آموزش مهارت های زندگی نقش درمانی دارد . ( گتیتر ، گازدا و داردن ، 1996 مقاله )

همان گونه كه بروكز ( 1984 ) اشاره كرده است رویكرد مهارت های زندگی یك چهارچوب سازمان یافته ای را برای مراكز مشاوره و بهداشت روانی فراهم می كند و یك عنصر آموزشی یكسوی و مهم برای مدارس ابتدایی و دبیرستان می باشد .

حال با در نظر گرفتن هدف كلی این پژوهش سئوالاتی در همین راستا مطرح می شوند :

1. آیا بین افسردگی كسانی كه آموزش مهارت زندگی را دیده اند با آن هایی كه این آموزش ها را ندیده اند تفاوت وجود دارد ؟
2. آیا بین شكایات جسمانی كسانی كه آموزش مهارت زندگی را دیده اند با آن هایی كه این آموزش ها را ندیده اند تفاوت وجود دارد ؟
3. آیا بین وسواس ـ اجبار كسانی كه آموزش مهارت زندگی را دیده اند با آن هایی كه این آموزش ها را ندیده اند تفاوت وجود دارد ؟
4. آیا بین حساسیت در روابط بین فردی كسانی كه آموزش مهارت زندگی را دیده اند با آن هایی كه این آموزش ها را ندیده اند تفاوت وجود دارد ؟
5. آیا بین اضطراب كسانی كه آموزش مهارت زندگی را دیده اند با آن هایی كه این آموزش ها را ندیده اند تفاوت وجود دارد ؟
6. آیا بین پرخاشگری كسانی كه آموزش مهارت زندگی را دیده اند با آن هایی كه این آموزش ها را ندیده اند تفاوت وجود دارد ؟
7. آیا بین خوبی كسانی كه آموزش مهارت زندگی را دیده اند با آن هایی كه این آموزش ها را ندیده اند تفاوت وجود دارد ؟
8. آیا بین افكار پارانوئیدی كسانی كه آموزش مهارت زندگی را دیده اند با آن هایی كه این آموزش ها را ندیده اند تفاوت وجود دارد ؟
9. آیا بین روان پریشی كسانی كه آموزش مهارت زندگی را دیده اند با آن هایی كه این آموزش ها را ندیده اند تفاوت وجود دارد ؟

10. آیا بین سلامت روان كسانی كه آموزش مهارت زندگی را دیده اند با آن هایی كه این آموزش ها را ندیده اند تفاوت وجود دارد ؟

اهمیـت و ضـرورت پـژوهش

امروزه در سراسر جهان بر اهمیت بهداشت روانی تأكید می شود و روز به روز با انجام تحقیقات وسیع و گوناگون اهمیت و نقش آن در زندگی فردی . اجتماعی آشكارتر می گردد. به طوری كه سال 2001 میلادی از طرف سازمان بهداشت جهانی ، تحت عنوان سال جهانی «‌ بهداشت روانی » اعلام گردید . سازمان مذكور در این سال شعار « غفلت بس است ، مراقبت كنیم » را جهت آشكارتر ساختن موضوع مطرح نمود . ( سازمان بهداشت جهانی ، 2001 )

این امر نشان دهنده آن است كه بهداشت روانی موضوعی است كه باید در سطح جهان مورد توجه قرار گیرد یكی از دلایلی كه در اهمیت این موضوع مطرح است ،شیوع روزافزون ابتلاء به انواع اختلالات روانی در سطح جهان است و دلیل مهم دیگر آن ، اهمیت و ضرورت پیشگیری از بیماری های روانی است می توان گفت عمده ترین هدف بهداشت روانی پیشگیری است و از سه نوع پیشگیری كه در بهداشت روانی مطرح می شود پیشگیری اولیه مورد توجه بیشتری قرار دارد . در پیشگیری اولیه جمعیت سالم در جامعه مورد نظر است و تمام اقداماتی كه در این حیطی صورت می گیرد در جهت آمادع سازی افراد و فراهم نمودن شرایط مناسب برای زندگی سالم از تماكمی جنبه های جسمانی ، روانی ، اجتماعی می باشد . بنابراین هدف ، افزایش آمادگی و توانایی افراد در برخورد صحیح و مناسب با رویدادهای زندگی می باشد .

حسینی ( 1378 ) معتقد است آموزش ، اساسی ترین روش پیشگیری اولیه است . از طرفی دیگر مهمترین و مؤثرترین دوره سنی جهت آموزش پیشگیرانه ، دوره نوجوانی است .

پژوهش ها نشان می دهند كه آموزش مهارت های زندگی به ارتقاء بهداشت روانی كودكان و نوجوانان در ابعاد مختلف زندگی كمك می كند و از اساسی ترین برنامه های پیشگیرانه در سطح اولیه به شمار می رود .

سلامتی بخش اصلی یك زندگی شاد است و مدارس نقش مهمی در آگاه ساختن نوجوانان پیرامون مسائل بهداشتی و سلامتی و آموزش علوم زندگی به آنان دارد.

امروزه علی رغم ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر در شیوه های زندگی ، بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی فاقد توانایی های لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجهه با مسائل و مشكلات زندگی روزمره و مقتضیات آن آسیب پذیر ساخته است . پژوهش ها بی شمار نشان داده اند كه بسیاری از مشكلات بهداشتی و اختلالات روانی ـ عاطفی ریشه های روانی ـ اجتماعی دارند . برای مثال ، پژوهش در زمنیه اعتیاد و سوء مصرف مواد نشان داده است كه سه عامل مرتبط با سوء مصرف مواد عبارتند از : عزت نفس ضعیف ، ناتوانی در بیان احساسات و فقدان مهارت های ارتباطی . همچنین پژوهش ها نشان داده اند كه بین خود كارآمدی ضعیف و مصرف سیگار و الكل ، سوء مصرف مواد ، رفتارهای مخاطره آمیز و ضعیف عملكرد شناختی رابطه معنا داری وجود دارد و مطالعات نشان داده اند كه ارتقاء مهارت های مقابله ای و توانایی های روانی اجتماعی در بهبود زندگی بسیار مؤثر است . توانایی های روانی ـ اجتماعی عبارتست از آن گروه توانایی ها كه فرد را برای مقابله مؤثر و پرداختن به كشمكش ها و موقعیت های زندگی یاری می كند این توانایی ها فرد را قادر می سازد تا در رابطه با سایر انسان ها ، جامعه ، فرهنگ و محیط خود مثبت و سازگارانه عمل كند و سلامت روانی خود را تأمین نمایند . ( خانی ، 1380 ص 19 )

مهارتهای زندگی در جهت ارتقای توانایی های روانی ـ اجتماعی هستند و در نتیجه سلامت روانی ، جسمانی و اجتماعی را تأمین می كند . آموزش مهارتهای زندگی فرد را قادر می سازد تا دانش ، ارزشها و نگرش های خود را به توانای های بالفعل تبدیل كند . بدین معنا كه فرد بداند چه كاری باید انجام دهد و چگونه آن را انجام دهد . مهارت های زندگی منجر به انگیزه در رفتار سالم می شود . همچنین بر احساس فرد از خود و دیگران و همچنین ادراك دیگران از وی مؤثر است . در ضمن منجر به افزایش اعتماد به نفس می شود بنابراین به طور كلی می توان گفت كه منجر به افزایش سلامت روان افراد می شود و در پیشگیری از بیماریهای روانی و مشكلات رفتاری نقش مؤثری دارد .

کلمات کلیدی : آموزش مهارت های زندگی در سلامت ;نقش مهم مدارس;بهداشت روانی