بررسی میزان كارایی آموخته های مشاوران

توضیحات :

فصل اول

ادبیات و پیشینه پژوهش

1-2) كلیات

مقدمه:

در این پژوهش، ارتباط بین برنامه های و شیوه های تربیت مشاور در دانشگاهها با نیازهای شغلی – حرفه ای مشاوران در آموزش و پرورش مورد بررسی قرار می گیرد. این بخش حاوی ادبیات و پیشینه تحقیق است كه شامل چهار مبحث عمده بدین شرح است: كلیات مربوط به خدمات راهنمایی و مشاوره؛ راهنمایی و مشاوره در آموزش و پرورش با تأكید بر دوره متوسطه: برنامه های آ‌ماده سازی حرفه ای و تربیت مشاوران، به تفصیل مورد بحث قرار می گیرد؛ و در پایان پژوهشهای انجام شده در ارتباط با موضوع (در ایران و خارج) عنوان شده است.

راهنمایی به مفهوم كلی آن با خلقت انسان همراه است و خداوند متعال پس از آفرینش انسان از طریق بعثت پیامبران، بشر را پیوسته در جهت میل به كمال و سعادت در دنیا و آخرت راهنمایی نموده است. مفهوم هدایت و ارشاد از دیرباز در فرهنگ و ادبیات غنی زبان فارسی پیوسته مورد تاكید و دارای اهمیت زیاد بوده است. لیكن راهنمایی به معنی علمی و تخصصی آن با صنعتی شدن جوامع و پیدایش نیازهای متنوع و نیز مسائل و مشكلات روانی و اجتماعی از تكنولوژی جدید در زندگی امروز مفهومی وسیع به خود گرفته است.

امروز راهنمایی دارای معانی گوناگونی است و یك دیدگاه، مجموعه ای از خدمات، و در نهایت یك رشته تحصیلی است.

خدمات راهنمایی و مشاوره

راهنمایی و مشاوره عبارت است از یك فرایند تخصصی و منظم و كمك به افراد از طریق روشهای آموزشی و تفسیری به منظور نیل به شناخت بهتر خصوصیات و توانایی های بالقوه فرد و ارتباط رضایت بخش او با فرصتها و امكانات اجتماعی و محیطی زندگی خویش.

به بیان دیگر خدمات راهنمایی مشاوره برنامه ای است كه توسط كارشناسان این رشته در نظام مدرسه به مورد اجرا درمی آید؛ و وظیفه اصلی آن كاربرد مهارتها و نظریه های ارائه شده در علوم رفتاری است. كه در یك فرایند كمكی فرد را، در شناخت خود و محیط و استفاده مطلوب از توانایی و قابلیت هایش یاری می دهد.

فلسفه خدمات راهنمایی و مشاوره

روانشناسان معتقدند كه اكثریت قریب به اتفاق افراد قابلیت رشد و سازگاری و تعدیل به مقتضیات محیط را دارا می باشند و می توانند خود را با شرایط و فرصتهای محیط وفق بدهند. این وظیفه در حیطه فعالیتهای راهنمایی و مشاوره است تا افراد را یاری دهد تا منطبق با استعدادهای ذاتی به بهترین شكل رشد و تكامل یابند. در حقیقت فلسفه راهنمایی و مشاوره فردی كردن آموزش و پرورش است؛ تا فرد را در جهت – خود – رهبری و شكوفایی استعداد و توانایی ها، برای یك زندگی با هدف و سازنده برخوردار نماید.

امروزه ملل و جوامع گوناگون بر اثر تحولات همه جانبه اجتماعی – اقتصادی و سیاسی بیش از هر موقع لزوم راهنمایی و مشاوره افراد، به ویژه جوانان را به منظور جلوگیری از به هدر رفتن استعدادها و نیروهای انسانی آنان، درك كرده است. كارشناسان این فن با شناخت نیازهای فردی و اجتماعی و ملی می كوشند تا با روشهای تخصصی، افرادی را كه فاقد اطلاعات لازم در باره خود و محیط هستند از این واقعیتها آگاه سازند.

فلسفه راهنمایی و مشاوره را می توان در موارد زیر خلاصه كرد:

1-انسانی موجودی پویا و، هر فردی، از نظر شخصیتی بی همتا و دارای قابلیت رشد و سازگاری است.

2-انسان پیوسته در حال رشد و تغییر است، و رشد او را می توان در جهاتی كه برای خود او و برای جامعه اش مفید باشد، هدایت و ارشاد نمود.

3-شخصیت فرد از دو عامل مهم تركیب یافته است: ویژگیهای ارثی (جسمی و روانی) و ویژگیهای محیطی (حال و گذشته).

4-به هر فرد می توان در انتخابهای صحیح جهت نیل به یك زندگی موفقیت آمیز كمك كرد.

5-و.ظیفه و مسئولیت نظام آموزش و پرورش هر كشوری است كه خدمات راهنمایی و مشاوره لازم را برای رشد مطلوب در اختیار فرد فرد دانش آموزان قرار دهد.

6-رشد مطلوب و سازگاری افراد در هر جامعه، بهبود و سرفرازی آن جامعه را در بر خواهد داشت.

آرنولد، ج. توین بی، فیلسوف و مورخ انگلیسی می نویسد «آنچه برای انسان در وهله اول اهمیت است، مهارتها و دانش او نیست؛ بلكه چگونگی ارتباط او با دیگران است». در این ارتباط ویلیام، منینجز روانكار معاصر، سلامت روان و برخورداری از شخصیت سالم و توانایی استفاده هرچه بهتر و بیشتر از زندگی واقعی را هدف اصلی آموزش و پرورش می داند.

امروزه پیچیدگی های روابط انسانی به دلیل تحولات سریع جوامع، افراد را در زندگی با مشكلات زیادی مواجه ساخته است. برای مقابله با این مشكلات باید قابلیت های افراد پرورش یابند، و افراد بیاموزند كه چگونه از تمامی قابلیتها و استعدادهای خود در زندگی بهره گیرند. تحقق این اهداف، اساس فلسفه راهنمایی را تشكیل می دهد.

تاریخچه راهنمایی و مشاوره

الف-در جهان: تاریخچه راهنمایی و مشاوره به سال 1908 میلادی و اقدامات فرانك پارسونز، (در شهر بوستون، آمریكا) برمی گردد كه بعدها به پدر راهنمایی حرفه ای و شغلی معروف گردید، این تلاش اولیه با هدف كمك به جوانان در سازگاری حرفه ای پس از مدرسه به وجود آمد.

جنبش راهنمایی حرفه ای را تقریبا می توان با جنبش مشاوره مرتبط دانست. با گسترش راهنمایی حرفه ای در مدارس، جنبش راهنمایی به تدریج به عنوان یك فرایند مداوم و مستمر كه همه موقعیت های زندگی فرد را در بر می گیرد، شناخته شد.

در سال 1913، انجمن ملی راهنمایی حرفه ای تاسیس شد كه اعضای آن از رشته های گوناگون آموزش و پرورش؛ روانشناسی؛ بازرگانی؛ دولت و مددكاری اجتماعی تشكیل می گردد. راهنمایی حرفه ای، سالها حوزه فعالیت مربیان تعلیم و تربیت بوده است.

در حقیقت جنبش راهنمایی حرفه ای، پاسخی به نیاز انبوه مهاجرانی بود كه از نقاط گوناگون دنیا، با مشكلات اقتصادی – اجتماعی و روانی، از جمله بیكاری به ایالات متحده سرازیر بودند؛ و همگی نیازمند كمك در شغل یابی بودند. در پاسخ به این نیاز، راهنمایی حرفه ای به عنوان یك ضرورت فردی و اجتماعی مطرح و گسترش یافت. اقدامات پارسونز در خودشناسی و انطباق بین خصوصیات فردی و نیازها و ویژگی های شغلی در جامعه متكی بود، كه به تدریج به دلیل نیازهای گوناگون و شدید مردم؛ به حوزه های تحصیلی، روانی، اجتماعی، خانوادگی و شخصی گسترش یافت.

امروزه خدمات راهنمایی و مشاوره به صورت علمی بخش مهمی از فعالیتهای مدارس و موسسات تربیتی بیشتر نقاط جهان را تشكیل می دهند. برای مثال، مركز راهنمایی حرفه ای بلژیك در سال 1941 و در فرانسه در سال 1945، در نروژ در سال 1947، و در انگلستان در سال 1948، عمده فعالیتهای رسمی خود را آغاز كردند. بنابراین در حال حاضر، در مقاطع گوناگون تحصیلی و در اغلب كشورهای جهان خدمات راهنمایی بخش مهم و جدانشدنی از نظام آموزش و پرورش را تشكیل می دهند.

ب-در ایران: خدمات راهنمایی و مشاوره در ایران به صورت غیر مدون از گذشته بسیار دور چه در خانواده و چه در نظامهای تربیتی، اجتماعی، و مذهبی اعمال می شده است و معلم در فرایند تعلیم و تربیت، شناخت استعدادهای دانش آموزان را ملاك اصلی تدریس و آموزش خود قرار می داده است. در منابع غنی زبان و ادبیات فارسی و منابع مذهبی و اعتقادی مردم این سرزمین، راهنمایی پیوسته مطرح بوده است. لیكن به صورت سازمان یافته و برنامه ریزی شده، آغاز آنرا باید سال 1332 دانست كه با كمك وزارت كار و همكاری موسسات دیگر عملا فعال گردید.

بر اساس مصوبه كنفرانس فرهنگی سال 1337 در مشهد و آبادان، ایجاد برنامه راهنمایی در آموزش و پرورش به منظور كمك به دانش آموزان در انتخاب رشته تحصیلی كه عملا به اشتغال آتی آنان بیانجامد، ضروری شناخته شد. در نتیجه در اداره كل تعلیمات متوسطه، مركز راهنمایی به وجود آمد، و اجرای تست و تشكیل پرونده در چند مدرسه بطور آزمایشی آغاز گردید. در سال 1346 وزارت آموزش و پرورش، رسماً از دانشكده های علوم تربیتی دانشگاهها و مدارس عالی، تقاضای تربیت مشاوران تحصیلی را نمود. دانشگاه تربیت معلم (دانشسرای سابق)، در همان سال به تاسیس دوره كارشناسی ارشد و كارشناسی رشته راهنمایی و مشاوره مبادرت ورزید. و متعاقب آن دفتر كل آموزش راهنمایی تاسیس گردید. در سال 1350 مدارس راهنمایی در سراسر كشور رسما كار خود را آغاز نمود.

برنامه راهنمایی و مشاوره تا سال 1358 ادامه یافت. بنا به دلایل چندی از جمله: كمبود نیروی انسانی ماهر، ناشناخته ماندن اهداف و برنامه راهنمایی برای دانش آموزان و اولیاء و مربیان مدارس، نبودن امكانات كافی برای اجرای برنامه، ناكافی بودن برنامه تخصصی تربیتی مشاور، ناهماهنگی در برنامه های فرهنگی و اجتماعی جامعه، سرانجام ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره در مدارس و برنامه تربیت مشاوران، موقتا تعطیل گردید. در سال 1367 بر اساس برنامه مصوب شورایعالی انقلاب فرهنگی، دانشگاههای معتبر كشور مجددا اقدام به تربیت مشاوران در سطوح كارشناسی و كارشناسی ارشد نمودند.

محیط حرفه یا كار مشاوران در دبیرستان

نقش مشاور مدرسه در ارتباط با دانش آموزان، مدرسه و جامعه بستگی تمام به وجود فیزیكی محیطی دارد كه متناسب با مسوولیتهای او باشد. چنین محیطی شامل شرایط فیزیكی و روانی كار است. چنین محیط مطلوبی اعم از شرایط فیزیكی و روانی، تنها به كمك و تلاش مشترك اولیاء مدرسه به ویژه مدیر و مشاوران امكانپذیر است.

شرایط روانی كار، شامل موارد گوناگون از جمله موارد زیر است:

وجود روابط انسانی سالم در مدرسه، محیط آزاد برای برنامه مشاوره، خط مشی روشن اداری و كاری و قوانین حمایت كننده از مشاور، فضای مناسبی را كه در آن مشاور آزادی بكارگیری مهارتهای مربوط به حرفه اش را داشته باشد.

جنبه های فیزیكی نیز شامل تشكیلات و تجهیزات و مواد لازم در محیطی دنج و آرام برای دفتر مشاور است. بدیهی است ایجاد محیط مطلوب فیزیكی و روانی، مشاور را در نیل به مسئولیتهای حرفه ای اش یاری می دهد.

3-2-برنامه های آماده سازی حرفه ای و تربیت مشاور

آماده سازی حرفه ای و تربیت مشاور نیز همانند هر رشته علمی دیگر نیازمند سازماندهی و برنامه ریزی های علمی و عملی است.

در اینجا، قبل از عنوان كردن برنامه های تربیت مشاوران دبیرستان، اصول كافی را كه در زمینه سازماندهی و برنامه ریزی های علمی و عملی باید رعایت گردد، یادآوری می نماییم:

آمادگیهای حرفه ای مشاور

براساس مصوبات انجمن بین المللی مشاوران و عملكرد بیشتر كشورهای جهان، (مانند: فرانسه، انگلستان، ایالات متحده و سوئد) مشاوران می باید حداقل:

1-دارای مدرك كارشناسی ارشد از یك دانشگاه یا موسسه معتبر باشند.

2-دیپلم دولتی مشاوره از ایالتی كه در آن استخدام می شوند اخذ نمایند.

3-پیش از اشتغال مشاوران باید حداقل به مدت یكسال زیر نظر اساتید فن در مدرسه به تجارب علمی مشاوره یا بپردازند.

محورهای دورس در دوره مشاوره

- روانشناسی رشد، روانشناسی تربیتی، نظریه های مشاوره، فنون و روشها، ارزیابی تحصیلی روانشناختی و شخصیتی، نظریه های گروهی، روشها و فنون گروهی، روانشناسی و جامعه شناسی كار و رشد حرفه ای، كاركردها و روش شناسی تحقیق، اصول اخلاقی و قوانین مشاوره

لازم به یادآوری است كه دانشجوی رشته مشاوره باید زمینه ای قوی در علوم انسانی، اجتماعی، رفتاری و زیستی داشته باشد. داوطلبان مشاوره در مدارس باید در علوم طبیعی و زیستی و رفتاری و بیش از همه در زمینه علوم انسانی متبحر باشند.

-تجارب آزمایشگاهی، كارورزی و كارهای بالینی زیر نظر اساتید.

-درك و شناخت برنامه های دوره دبیرستان و فضای روانشناختی و جامعه شناختی موقعیتهای یادگیری در درون مدرسه

-آگاهی از عقاید و اندیشه های فلسفی در تعلیم و تربیت

-برنامه های تربیت مشاوران دبیرستان باید سیستماتیك باشد و طرح ریزی شود كه هر داوطلبی با توجه به نیازها و سوابق و زمینه های قبلی خود از آن بهره بگیرد.

-برنامه های تربیت مشاور هرگز با پایان یافتن دوره یا پایان نمی یابد. بلكه در كل سالهایی كه مشاور به این حرفه اشتغال دارد ادامه می یابد.

-مشاوران مسئولیت برنامه ریزی، كاربرد و شركت در برنامه های ضمن خدمت و مطالعه بیشتر جهت اخذ مدارك بالاتر در رشته خود به منظور نیل به شایستگی های حرفه ای بهتر را نیز برعهده دارند.

3-عملكرد مناسب مشاوره مستلزم حداقل 2 سال دوره كارشناسی ارشد مشاوره و كسب مدرك لازم باشد. توضیح اینكه مدرك دوره كارشناسی این گروه، در زمینه های مربوط (علوم تربیتی و روانشناسی) بوده است.

برنامه و مواد درسی دوره تربیت مشاور در دانشگاههای معتبر جهان

اینك قبل از ورود به بحث برنامه های تربیت مشاور دبیرستان در ایران، اشاره مختصری در باره برنامه و مواد درسی دوره تربیت مشاور در دانشگاههای معتبر دنیا كه عمدتا براساس برنامه های مصوب انجمن بین المللی مشاوره در ایالات متحده كه عالیترین مرجع علمی و تشكیلات مشاوره در جهان است، می پردازیم.

از آنجا كه مشاوره عمدتا مبتنی بر تجزیه و تحلیل، درك و شناخت و تغییر و اصلاح رفتار فرد است. بخش اساسی برنامه آماده سازی حرفه یا مشاوران دبیرستان لزوما باید دارای ماهیت روانشناسی باشد.

محورهای مربوط در روانشناسی تحت دو عنوان درسهای اصلی و درسهای تخصصی طبقه بندی می شوند. درسهای اصلی شامل موادی است كه مشاور را در زمینه شناخت كلی اصول رفتار انسانی آگاه می سازد؛ و درسهای تخصصی شامل زمینه هایی از روانشناسی است كه مستقیما به عملكرد مشاور در دبیرستان مربوط می شود. محتوای هر دو بخش با ترتیب و تركیب های متفاوت عرضه می گردند.

الف)مواد درسی اصلی: این بخش از برنامه شامل تركیبی از درسهای كارشناسی (پیشرفته) و كارشناسی ارشد در حوزه روانشناسی تربیتی است، كه در برنامه های تربیت معلم مورد استفاده قرار می گیرد. درسهایی كه در سوابق تحصیل مشاوران دبیرستان حائز اهمیت است به شرح زیر می باشد:

1-روانشناسی اختلافی:

-سازمان ذهن: هوش و استعداد

-شخصیت

-تفاوت های دیگر: اقتصادی، اجتماعی، جسمانی، سنی، جنسی و قومی

2-روانشناسی رشد:

-مفاهیم و اصول رشد

-رشد و تكامل در طول دوران زندگی

-ویژگی های طبیعی ارگانیزم

-انتظارات محیطی از ارگانیزم

3-یادگیری:

-شرایط تغییر و اصلاح رفتار

-فرایندهای اصلاح رفتار

-حل مساله، فرایندهای شناختی، و شكل دهی مفهوم

-خلاقیت در یادگیری

4-2-پژوهشهای انجام شده در ارتباط با موضوع

در این بخش كوشش شده است، پژوهشهای انجام شده در ارتباط با موضوع تحقیق حاضر گردآوری شود و خلاصه ای از آنها ارائه گردد.

الف-پژوهشهای انجام شده در ایران:

1-بررسی میزان موفقیت مشاوران مدارس در كمك به ل مشكلات دانش آموزان در سطح استان تهران (1373)، كه توسط باب الله بخشی پور جویباری انجام گرفته است.

2-ارزشیابی عملكرد مشاورین و دبیران راهنما در نظام جدید آموزش متوسطه (1373)، كه توسط لطف الله عباسی انجام گرفته است. دفتر مشاوره و تحقیق، معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش.

3-پایان نامه های: سیف الله شریفی (1374)؛ بهنیا (1372) كه رساله های كارشناسی ارشد خود را در زمینه میزان كارایی مشاوران در عملكردهای مشاوره ای و نیز در ارتباط با وظایف و مسئولیت های آنان انجام داده اند، نشان یم دهد كه دانش و تخصص مشاوران نمی تواند انتظارات و توقعات مدارس متوسطه را (به ویژه نظام جدید را) بطور واقع بینانه برآورده سازد.

آنچه از پژوهشهای فوق استنباط می شود نشان می دهند كه اكثریت مشاوران با فنون و روشهای مشاوره، آشنایی لازم و كافی ندارند و این امر میزان موفقیت آنان را در حل مشكلات دانش آموزان به ویژه در ارتباط با مشكلات شخصی و خانوادگی بطور قابل ملاحظه یا كاهش داده است. علاوه بر آن به دلیل آنكه درصد قابل ملاحظه ای از مشاوران با ماهیت هدایت تحصیلی و شغلی ضمن آنكه در مقایسه با مشكلات تحصیلی توفیق بیشتری داشته اند، لیكن كارآیی و اثربخشی آنان در این زمینه نیز چندان قابل ملاحظه نبوده است.

کلمات کلیدی : بررسی میزان كارایی آموخته های مشاوران ;راهنمایی مشاوره در آموزش و پرورش;آموزش متوسطه در ایران